Introductie

Het drachtig krijgen van een koe lijkt steeds lastiger te worden.Veehouders zien koeien slecht tochtig of hebben te weinig tijd om goed naar de tocht te kijken. Daarnaast is met het stijgen van de productiviteit van de melkkoe ook een teruggang te zien in de vruchtbaarheid van koeien in de afgelopen jaren. Dit is duidelijk aantoonbaar met de stijgende tussenkalftijd op Nederlandse melkveebedrijven.

Wat is een mogelijke oorzaak van vruchtbaarheidsproblemen?
De meeste problemen zijn te herleiden naar de voeding, de bedrijfsvoering of de genetische aanleg van de koe.

• Voeding: een negatieve energiebalans tijdens de eerste maanden van de lactatie leidt ertoe dat het reproductiesysteem minder snel weer op gang zal komen.
• Bedrijfsvoering: een groter koppel, met minder tochtexpressie en een verhoging van de werkdruk van de veehouder maken het signaleren van de tochtigheid moeilijker.
• Genetische aanleg: bij de ontwikkeling van de melkkoe heeft de nadruk vaak gelegen op het verbeteren van de melkproductie, niet op de vruchtbaarheid.

Vruchtbaarheidsproblemen kunnen de volgende gevolgen hebben:

• Lagere opbrengsten door een verlengde tussenkalftijd: minder melk en minder kalveren. 
• Gezondheidsproblemen die tijd en aandacht vergen, bijvoorbeeld baarmoederontsteking en cysteuze follikels.
• Voortijdige afvoer van dieren met vruchtbaarheidsproblemen.

 Hoe is de vruchtbaarheid te verbeteren?

• Allereerst moet aan de randvoorwaarden voor een goede vruchtbaarheid worden voldaan. Met name de voeding en de bedrijfsvoering (bijvoorbeeld het droogstandsmanagement en de tochtwaarneming) zijn daarbij essentieel. Uw dierenarts kan u informeren hoe u de vruchtbaarheid op bedrijfsniveau kunt optimaliseren.

• Om vruchtbaarheidsproblemen van de individuele koe aan te pakken kunnen geneesmiddelen uitkomst bieden.

In feite zijn er drie soorten problemen:

1. Baarmoederontsteking/witvuilen
2. Niet tochtig
3. Terugkomers

1. Baarmoederontsteking/witvuilen

 Oorzaak

Een belangrijke oorzaak van vruchtbaarheidsproblemen is baarmoederontsteking. Deze ontsteking kan ervoor zorgen dat de koe niet tochtig of zelfs niet drachtig wordt. Men kan onderscheid maken tussen acute en chronische baarmoederontsteking.

Acute vorm

Acute baarmoederontsteking ontstaat direct na het afkalven, meestal binnen tien dagen. Deze acute vorm uit zich voornamelijk door stinkende, rood-bruine of purulente uitvloeiing. Vaak worden algemene ziekteverschijnselen, zoals afname van de melkproductie, sloomheid en koorts {> 39.5 °C} waargenomen. Er zijn verschillende mogelijkheden om de infectie en de ziekteverschijnselen aan te pakken. 
Overleg voor een behandeling op maat met uw dierenarts.

Witvuilen

Chronische baarmoederontsteking (of witvuilen) ontstaat meestal ongeveer twee weken na afkalven. De uitvloeiing (die niet altijd optreedt) is dun en etterig en de koe is daarbij meestal niet ziek. De diagnose wordt bij de chronische vorm vaak niet of niet op tijd gesteld. De enige manier om bij het ontbreken van uitvloeiing zeker te zijn of de koe aan deze vorm lijdt is rectaal onderzoek.

Aanpak witvuilen

Chronische baarmoederontsteking is een onderschat probleem, Het probleem komt veel voor (ongeveer 20% van de koeien) en heeft invloed op de vruchtbaarheid van de koe (minder kans op dracht, verminderde melkgift en vertraagde ovulatie). Tijdige diagnose en een juiste behandeling zijn dus van groot belang. Er zijn verschillende mogelijkheden om de infectie te bestrijden en de baarmoeder op te schonen. 
Overleg over de behandeling met uw dierenarts.

2. Niet tochtig

 Oorzaken

Als de koe geen tochtverschijnselen laat zien kan dit verschillende oorzaken hebben:
- De koe is na het afkalven niet meer in haar normale cyclus beland (anoestrus)
- De koe is wel cyclisch maar laat geen tocht zien of de tochtsignalen worden niet herkend (suboestrus)
- Er is sprake van cystes op de eierstokken (cysteuze ovarïele follikels)

Aanpak

Bij anoestrus is het van belang naar de energiestatus en de algemene gezondheid van de koe te kijken. Bij suboestrus kan een behandeling met een prostaglandine uitkomst bieden. Na de behandeling laat het merendeel van de koeien tochtigheid zien binnen enkele dagen. Cysteuze ovarïele follikels kunnen worden behandeld met een gonadotrofine (GnRH) wat zal zorgen voor ovulatie van de cysteuze follikel. Ovariële luteale cystenfollikels kunnen worden behandeld met een prostaglandine.
 
Een andere oplossing: oestrussynchronisatie

In plaats van wachten op de tocht en het eventueel behandelen van cysteuze ovarïele follikels en suboestrus, kan men ook  kiezen voor oestrus of cyclus synchronisatie. In het kort gezegd is dit het laten ovuleren van koeien op het moment dat de veehouder dit wenst. Dit heeft als groot voordeel dat de kunstmatige inseminatie (KI) kan plaatsvinden op een vooraf bekend tijdstip, eventueel voor meerdere koeien tegelijkertijd. Daarnaast kan de tussenkalftijd ermee worden verkort en zal er minder afvoer vanwege vruchtbaarheidsproblemen nodig zijn. In de praktijk worden hier de fertiliteitshormonen GnRH en prostaglandine voor gebruikt. Uw dierenarts kan u meer vertellen over oestrussynchronisatie.

3. Terugkomers

De terugkomer is een koe die is geïnsemineerd maar die niet drachtig is geworden. Ze laat dus weer tochtigheidssignalen zien ondanks inseminatie. Het is van belang om in geval van herhaaldelijk terugkomen van de koe met de dierenarts onderzoek te doen naar de oorzaken. Voor probleemkoeien die vaak terugkomen kan oestrussynchronisatie een oplossing zijn.

Het is van belang regelmatig met uw dierenarts over vruchtbaarheidsproblemen te praten, zowel om problemen te voorkomen, als om de oplossingen te kiezen die voor uw bedrijf het beste zijn.

 
Oestrussynchronisatie

 Oestrussynchronisatie

In het kort gezegd is oestrus of cyclus synchronisatie het laten ovuleren van koeien op het moment dat de veehouder dit wenst. Dit heeft als groot voordeel dat de KI kan plaatsvinden op een vooraf bekend tijdstip, eventueel voor meerdere koeien tegelijkertijd. Daarnaast kan de tussenkalftijd ermee worden verkort en zal er minder afvoer vanwege vruchtbaarheidsproblemen nodig zijn.

In de praktijk betekent synchronisatie het volgens een nauwkeurig tijdsschema behandelen van koeien met fertiliteitshormonen. Hiervoor worden GnRH en prostaglandine gebruikt. Uw dierenarts kan u meer vertellen over oestrussynchronisatie.